مقاله امانت های الهی در قرآن

مقدمه

سپاس و ستایش ایزد منان را، كه همه كس و همه چیز را، مالك اوست و هر آنچه از ناحیه عنایت او بر هستی جاری گشته، اماناتی است كه باید، حافظ و امین بر آنها بود.

هنگام عرضة امانت حضرت باری- تعالی – خطاب به جمیع خلایق فرمود:

«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلیَ السَّمواتِ و الْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أنْ یَحْمِلْنَها و أشْفَقْنَ مِنْها…»[1]

پس از عرض امانت، همگان از جهت خوف از پذیرش آن ناتوان ماندند، چرا كه حمل آن تنها سزاوار انسان بود: «وَحَمَلَهَا الاْنسان…»[2]

و این شانه‌های انسان بود كه بار امانت را حمل كرد؛ او كه ناز پروردة درگاه الهی بود، آن زمانیكه به قدرت لایزال الهی از عدم به وجود آمد، طنین قدسی ندا در داد « فَتَبارَكَ اللهُ أَحْسَنَ الخَالِقین»[3]

خلق شده در زیباترین صورت ها: «وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الاْنسانَ فِی أَحْسَنِ تَقْویمٍ»[4]

و جان گرفته از نفخه ملكوتی : «وَ نَفَخَ فِیه مِنْ رُّوحِه»[5]

ملائك صف به صف بر آستانش به حضور آمدند و نور مطلق مهر «إِنّی جاعلٌ فِی الأرْضِ خَلیفه»[6]

بر پیشانی‌اش نهاد، و در محضر آموزگار هستی علم اسماء آموخت: « وَعَلَّمَ ءآدَم الأسْمَاء كُلَّهَا»[7]

و ملائك را برآن اسماء مطلع ساخت؛ و عرشیان و قدسیان به فرمان حضرتش به پیشگاه انسان به سجده افتادند:

«وَ إذْ قُلْنَا لِلْمَلائِكَة اسْجدُوا لآدم…»[8] و كریم او را به كرامت خویش نوازش داد: «وَ لَقَدْ كَرَمْنَا بنی ءَآدم…. »[9]

به پاس این الطاف الهی، آن هنگام كه عرض امانت بر خلایق كردند، بار امانت به دوش كشید كه «نظر وی برعرض حق بود نه بر امانت، لذت عرض، ثقل امانت را فراموش گردانید، لاجرم لطف ربانی به زبان عنایت فرمود: « كه برداشتن از تو و نگاهداشتن از من، چون توبه طوع بار مرا برداشتی من هم از میان همه تو را برداشتم.»[10]

رضای حضرت دوست تنها بر حمل امانت استوار نشد، بلكه امر بر ادای آن به سوی اهلش نمود و خطاب آمد:

«إِنَّ الله یَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ الی أَهلِهَا…»[11]

و آنان كه به درجة ایمان كامل رسیده اند و مصلین حقیقی هستند، هم بر حمل امانت و هم بر ادای آن فائق آمدند و لذا به آنان گفته شد:

«قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤمِنُونَ … وَ الذَّینَ هُمْ لِأمانَاتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ».[12]

«إلاَّ الْمُصَلّینَ… وَالَّذینَ هُمْ لأمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ راعون»[13]

و اما سر نهفته در آیات امانت این است كه، حضرت باری- تعالی- سخن از عرضة امانت، ادای امانات و رعایت امانات نموده ولی امانت خاصی را نام نبرده و شاید از همین جاست كه گفته‌اند: «امانت مفهومی گسترده و وسیع دارد.» و مفسران و اندیشمندان علوم اسلامی به استناد روایات پیامبر اكرم- صلی الله علیه و آله- و ائمه – علیهم السلام- و صحابه برای مفهوم وسیع امانت مصادیق بیشماری را ذكر كرده‌اند، البته در برخی از وجوه امانت میان مفسران اهل سنت و شیعه اشتراك وجود دارد و در برخی تعابیر همچون- امانت امامت و ولایت- میان مفسران فریقین اختلاف نظر دیده می‌شود، و مادر این پژوهش به بررسی نقاط اشتراك و اختلاف مفسران اهل سنت و شیعه درتفسیر امانت می‌پردازیم.

فهرست مطالب

عنوان...................................................................................................................... صفحه

مقدمه .................................................................................................................... 6

1. كلیات طرح تحقیق .............................................................................................. 9

1. 1 بیان مسأله ....................................................................................................... 10

2. 1 اهمیت مسأله ................................................................................................... 12

3. 1 سوأل تحقیق .................................................................................................... 12

4. 1 فرضیه ............................................................................................................. 13

5. 1 حدود مسأله .................................................................................................... 13

6. 1 محدودیت مسأله .............................................................................................. 13

7. 1 كلید واژه ها ................................................................................................... 14

1. 7. 1 امامت ......................................................................................................... 15

2. 7. 1 امانت ......................................................................................................... 16

3. 7. 1 امین ........................................................................................................... 19

4. 7. 1 خیانت ........................................................................................................ 20

5. 7. 1 عهد ............................................................................................................ 22

6. 7. 1 میثاق .......................................................................................................... 23

7. 7. 1 ودیعه ......................................................................................................... 24

8. 7. 1 ولایت ........................................................................................................ 25

2. فصل اول : كلیاتی در زمینة آیات امانت در قرآن

1. 2 آیة عرض امانت .............................................................................................. 29

1. 1. 2 معنای عرض امانت ...................................................................................... 30

2. 1. 2 معنای اباء و امتناع از پذیرش امانت ............................................................... 34

3. 1. 2 معنای حمل امانت ....................................................................................... 34

4. 1. 2 مراد از انسان حامل امانت كیست؟.................................................................. 35

5. 1. 2 معنای ظلوم وجهول ..................................................................................... 36

6. 1. 2 نتیجة قبول امانت ......................................................................................... 39

2. 2 آیة امانات ....................................................................................................... 40

1. 2. 2 مراد از اهل امانات چه كسانی هستند؟!.......................................................... 40

2. 2. 2 شأن نزول مشهور آیه ................................................................................... 41

3. 2. 2 مقدم نمودن اداء امانات بر عدالت ................................................................. 42

4. 2. 2 مفهوم عام امانات ......................................................................................... 42

5. 2. 2 اقسام امانات ............................................................................................... 44

6. 2. 2 مخاطب در آیه چه كسانی هستند؟!................................................................. 46

3. 2 آیة منع از خیانت درا مانات .............................................................................. 50

4. 2 امانتداران ......................................................................................................... 51

1. 4. 2 پیامبران امین ................................................................................................ 51

2. 4. 2 فرشتة‌ امین .................................................................................................. 53

3. 4. 2 كارگزاران امین ............................................................................................ 53

4. 4. 2 مؤمنان و نمازگزاران امانتدار .......................................................................... 55

3. فصل دوم : بررسی مقایسه‌ای دیدگاه‌های مفسران شیعی و اهل سنت در تفسیر امانت

1. 3 اتصاف به اسماء حسنی .................................................................................... 58

2. 3 اختیار و اراده ................................................................................................... 58

3. 3 استعداد ........................................................................................................... 59

4. 3 اسرار .............................................................................................................. 59

5. 3 اصل ادای امانت .............................................................................................. 61

6. 3 اعضاء و جوارح ............................................................................................... 62

7. 3 اوامر و نواهی .................................................................................................. 65

8. 3 اهل و خانواده .................................................................................................. 67

9. 3 ایمان .............................................................................................................. 68

10. 3 اوصاف پیامبر آخر الزمان - صلوات الله علیه و آله ............................................ 69

11. 3 تسلیم در برابر پیامبر - صلی الله علیه و آله و سلم- .......................................... 70

12. 3 تسلیم اسماء .................................................................................................. 71

13. 3 تعهد و قبول مسئولیت .................................................................................... 71

14. 3 تكلیف .......................................................................................................... 72

15. 3 توحید ........................................................................................................... 77

16. 3 حدود و شرع ................................................................................................ 78

17. 3 دلائل خداشناسی ............................................................................................ 78

18. 3 دلایل و عجایب صنع ..................................................................................... 79

19. 3 دین و شریعت .............................................................................................. 80

20. 3 روح ............................................................................................................. 82

21. 3 زن ................................................................................................................ 83

22. 3 شغل و منصب ............................................................................................... 84

23. 3 طاعت ........................................................................................................... 84

24. 3 عقل .............................................................................................................. 87

25. 3 علم .............................................................................................................. 89

26. 3 عهد و پیمان .................................................................................................. 91

27. 3 فرایض ......................................................................................................... 91

28. 3 فیض الهی ..................................................................................................... 93

29. 3 قرآن ............................................................................................................. 94

30. 3 لا اله الا الله .................................................................................................... 95

31. 3 لطیفه سیال انسانی .......................................................................................... 96

32. 3 محبت و عشق ............................................................................................... 96

33. 3 معرفت ......................................................................................................... 97

34. 3 نماز، روزه غسل حج، جهاد، زكات................................................................... 98

35. 3 وجود و هستی .............................................................................................. 101

36. 3 ودایع و امانات مردم ...................................................................................... 102

37. 3 وظایف و واجبات دین .................................................................................. 104

38. 3 وفاء به عهود ................................................................................................. 105

39. 3 ولایت الهیه، امامت و ولایت ائمه - علیهم السلام- ........................................... 106

4. فصل سوم : اهمیت امانتداری در روایات و احادیث

1. 4 رعایت اصل ادای امانت تحت هر شرایطی ......................................................... 124

2. 4 رابطة میان امانت و ایمان .................................................................................. 128

3. 4 آثار امانتداری ................................................................................................... 129

4. 4 آثار بی توجهی به ادای امانت ............................................................................ 135

5. 4 امانتداری میزانی برای سنجش افراد..................................................................... 136

5. فصل چهارم: نتیجه گیری ..................................................... 139

[1] - «ما امانت را برآسمان ها و زمین و كوه ها عرضه داشتیم، آنها از حمل آن سربرتافتند و از آن هراسیدند…» احزاب /72

[2] - همان «انسان آنرا حل كرد»

[3] - مومنون/14 «پس بزرگ است خدایی كه بهترین آفریدگان است»

[4] - تین /4 «كه انسان را در بهترین صورت و نظام آفریدیم»

[5] - سجده/9 ( از روح خویش در وی دمید.)

[6] - بقره /30 «من در روی زمین، جانشینی قرار خواهم داد.»

[7] - بقره /31 «سپس علم اسماء را همگی به آدم آموخت»

[8] - بقره /34 «هنگامی كه به فرشتگان گفتیم: برای آدم سجده و خضوع كنید!.»

[9] - اسراء/70 «ما آدمیزادگان را گرامی داشتیم »

[10] - كاشفی ، كمال الدین حسینی، تفسیر مواهب علیه (تفسیرحسینی). ج 3، ص 494.

[11] - نساء/58، «خداوند به شما فرمان می‌دهد كه امانت ها را به صاحبانش بدهید!».

[12] - مومنون/8، «مؤمنان رستگار شدند»؛ … و آنها كه امانتها و عهد خود را رعایت می‌كنند.»

[13] - معارج/32 «مگر نمازگزاران»، … آنها كه با امانتها و عهد خود را رعایت می‌كنند.»